ΚΛΑΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ
Ι. Πρόλογος
Ένας μεγάλος Ινδός μουσικός, ο Αλί Ακμπάρ Καν, μιλώντας για την μουσική , είπε κάποτε: ΄΄ …άγιοι ανέπτυξαν τη μουσική προ αμνημονεύτων χρόνων για να βρει ο νους καταφύγιο μέσα στο αγνό όν που στέκει παράμερα , ως αληθινός μας εαυτός. Η πραγματική μουσική δεν είναι για τα πλούτη, τις τιμές ή ακόμα για τη διασκέδαση , είναι ένα είδος ένωσης , ένα μονοπάτι συνειδητοποίησης και σωτηρίας για να εξαγνισθεί ο νους και η καρδιά. ΄΄
Η Ινδική Κλασική Μουσική είναι ίσως η αρχαιότερη μουσική παράδοση στον κόσμο που παραμένει μέχρι σήμερα ζωντανή , διατηρώντας την αυθεντικότητά της. Οι απαρχές αυτού του μουσικού είδους χάνονται μέσα στο χρόνο και είναι δύσκολο να πει κανείς με σιγουριά πότε ξεκινά να διαμορφώνεται, και ποιές μεταβολές έχει παρουσιάσει. Πάντως, μοιάζει να υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που διατηρήθηκαν μέσα στους αιώνες και τα οποία προσδίδουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της παράδοσης.
ΙΙ. Κύρια χαρακτηριστικά
Στην Ινδία ένας μουσικός οφείλει να αναπτύξει μέσα από εξάσκηση τρία βασικά στοιχεία , τρείς θεμελιώδεις μουσικές ΄΄αισθήσεις΄΄: Σούρ ( σωστό κούρδισμα) , Λάγια ( ρυθμό ) και Τάλα ( ρυθμικό κύκλο). Αυτά τα στοιχεία είναι καλό να καλλιεργηθούν μέσα από μακρά και επίμονη άσκηση , για να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της μουσικής έκφρασης και να εξασφαλίσουν ένα ωφέλιμο ηχητικό αποτέλεσμα για το μουσικό , τον ακροατή και το περιβάλλον.
Επιστημονικά πειράματα πάνω σε φυτά και καλλιέργειες έχουν δείξει πως η ινδική κλασσική μουσική τα ευχαριστεί. Όταν έβαλαν στα φυτά να ακούν καθημερινά αυτή τη μουσική , αυτά αγκάλιασαν τα ηχεία , ενώ η σοδειά αυξήθηκε αξιοσημείωτα. Στην αρχαία Ινδία , όπως και στους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς, η μουσική ήταν γνωστό πως έχει ευεργετικές συνέπειες όταν παίζεται σωστά και γι’ αυτό η εκμάθηση της αποτελούσε βασικό μέλημα τους. Η μουσική εκτός του ψυχαγωγικού της και διασκεδαστικού της χαρακτήρα , μπορούσε επίσης να χρησιμοποιείται για θεραπεία, για την καλλιέργεια των χωραφιών, για να επηρεάσει τον καιρό, να υμνήσει τους θεούς και τη φύση , και για την γενικότερη εναρμόνιση του ανθρώπου και της κοινότητας.
Στην Σανγκίτα-Ρατνάκαρα , μια από τις σπουδαιότερες ινδικές πραγματείες πάνω στη μουσική, που γράφτηκε από τον Σάρνγκαντέβα τον 13ο αιώνα αναφέρονται τα εξής :
΄΄ Το τραγούδι , το παίξιμο των μουσικών οργάνων και ο χορός , τα τρία αυτά μαζί είναι γνωστά ως Sangeet ( Σανγκίτ) , η οποία είναι δίμορφη, Μάργκα και Ντέσι. Αυτή που ανακαλύφθηκε από τον Μπράχμα ( δημιουργός) , παίχτηκε και τραγουδήθηκε από τον Μπαράτα και άλλους με ακροατή τον θεό Σίβα είναι γνωστή ως Μάργκα , η οποία σίγουρα φέρνει ευημερία ,ενώ η μουσική που διασκεδάζει τους ανθρώπους σύμφωνα με τις κατά τόπους προτιμήσεις τους, είναι γνωστή ως Ντέσι.΄΄
Φαίνεται λοιπόν πως στην Ινδία γίνεται ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ της λαϊκής ή κοσμικής μουσικής που έχει τοπικό χαρακτήρα και διασκεδάζει τους ανθρώπους και μιας άλλης μουσικής μορφής που σήμερα ονομάζεται κλασσική ινδική μουσική. Ο όρος Μάργκα που αναφέρεται στο κλασσικό είδος σημαίνει ατενίζω, στοχάζομαι, θεωρώ και προέρχεται από τη σανσκριτική ρίζα -μργκ που θα πει ερευνώ , αναζητώ. Σε αυτό το είδος η μουσική δημιουργείται βασισμένη πάνω στους φυσικούς νόμους και ο αυτοσχεδιασμός αποτελεί το κύριο εργαλείο της αναζήτησης.
Τα μουσικά διαστήματα που χρησιμοποιούνται ονομάζονται Σρούτις , που σημαίνει ΄΄μέσο έκφρασης΄΄ και είναι εναρμονισμένα με τους φυσικούς νόμους της ακουστικής. Επίσης, ο αυτοσχεδιασμός είναι έμμετρος, δηλαδή οι μουσικοί αυτοσχεδιάζουν μέσα σε συγκεκριμένα μελωδικά και ρυθμικά όρια. Αυτή η προσέγγιση αποτελεί μια απεικόνιση της ίδιας της ζωής. Αφ’ ενός ζούμε μέσα σε αναπόφευκτα όρια ή μέτρα , όπως η μέρα και η νύχτα, οι εποχές , οι φυσικοί νόμοι , οι ανθρώπινες ανάγκες , τα πάθη , ο θάνατος… και αφ ‘ ετέρου μπορούμε να εναρμονιστούμε , να δημιουργήσουμε , να εξελιχθούμε , να απελευθερωθούμε μέσα στα όρια αυτά.
Το μελωδικό μέτρο , ή καλύτερα η μελωδική ατμόσφαιρα που επιλέγεται, ονομάζεται Ράγκα, ενώ το ρυθμικό μέτρο που ακολουθείται αποκαλείταιΤάλα. Μέσα σε αυτά τα προαποφασισμένα και ΄΄ιερά΄΄ όρια, που οι μουσικοί επιλέγουν , εκδηλώνεται ο αυτοσχεδιασμός. Μια Ράγκα και μια Τάλα έχουν ξεκάθαρο ύφος και κανόνες , όμως πάντα αποδίδονται διαφορετικά ανάλογα με το περιβάλλον που παίζεται η μουσική, την έμπνευση του μουσικού και τις ικανότητες του.
ΙΙΙ. Ράγκα και Τάλα
Η Ράγκα και η Τάλα , το φυσικό κούρδισμα και ο αυτοσχεδιασμός είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ινδικής κλασικής μουσικής , όπως αυτή διδάσκεται και παίζεται σήμερα. Το σύστημα είναι ‘’μονοτονικό’’ , δηλαδή η πρώτη νότα της κλίμακας που ονομάζεται Σάτζα ( τονική) διατηρείται αμετάβλητη και παίζεται συνεχώς από κάποιο από τα όργανα. Όλες οι υπόλοιπες νότες της κλίμακας καθορίζονται βάσει της σχέσης τους με την τονική.
Η τονική μπορεί να καθοριστεί σε οποιοδήποτε μουσικό ύψος ανάλογα με τη φωνή του τραγουδιστή ή το είδος του μουσικού οργάνου. Μέσω της σχέσης τους με την τονική οι άλλες νότες αποκτούν νόημα και έτσι πρέπει να καθοριστούν από τον μουσικό στα κατάλληλα διαστήματα με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό θα καθορίζεται από τη Ράγκα που θα ακολουθηθεί. Η Ράγκαείναι μια συγκεκριμένη μελωδική κίνηση πάνω σε μια μουσική κλίμακα και γι’αυτό , από την ίδια κλίμακα μπορούν να προκύψουν διαφορετικά Ράγκα. Η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τη ρίζα -ραντζ, ευχαριστώ, και την κατάληξη -γκαν , που δηλώνει πραγμάτωση.
΄΄ Η Ράγκα , λένε οι άγιοι, είναι μια συγκεκριμένη »τακτοποίηση» των ήχων στην οποία οι νότες και η μελωδίες εμφανίζονται σα στολίδια που θέλγουν το νου ΄΄ ( από τη Σανγκίτα- νταρπάνα, έργο του 17ου αι. ), ή όπως το θέτει ο Χάρολντ Σ. Πάουερς ΄΄ Η ράγκα δεν είναι ένας μουσικός σκοπός, ούτε μια κλίμακα, αλλά μάλλον ένα συνεχές όπου η κλίμακα και ο σκοπός είναι τα άκρα του ΄΄. Ο αριθμός των Ράγκα είναι θεωρητικά άπειρος, και δεν αποδίδονται τόσο σε κάποιον μουσικό-συνθέτη αλλά αντιμετωπίζονται περισσότερο ως φυσικά ή θεϊκά δημιουργήματα τα οποία ο άνθρωπος ανακαλύπτει , όπως γίνεται με τους φυσικούς νόμους. Κάθε ράγκα αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο ύφος , μια δεδομένη ατμόσφαιρα, και υπάρχουν ξεχωριστά ράγκας για κάθε ώρα της μέρας και για τις εποχές του χρόνου. Στη Σανγκίτα – Μακαράντα του Μούνταντεβα που γράφτηκε στις αρχές του 18ου αι , διατυπώνεται πως ΄΄ αυτός που τραγουδά γνωρίζοντας την κατάλληλη ώρα παραμένει χαρούμενος. Ενώ τραγουδώντας κανείς τα ράγκα τη λάθος ώρα τα κακομεταχειρίζεται ΄΄, και μάλιστα μπορεί να βλάψει την υγεία του.
Η ανάπτυξη μιάς ράγκα ξεκινάει με το Αλάπ , την μελωδική εισαγωγή στην ατμόσφαιρα της. Παρουσιάζονται μία μία οι νότες της οκτάβας σε αργό τέμπο για να γίνει ξεκάθαρο το συναίσθημα που κάθε νότα της ράγκα δημιουργεί σε σχέση με την τονική. Σταδιακά το τέμπο επιταχύνεται , και το ύφος της ράγκα αποκρυσταλλώνεται. Όταν ολοκληρωθεί το Αλάπ ακολουθεί το Γκατ, που είναι η μελωδική σύνθεση που καθορίζει την Τάλα , τον ρυθμικό κύκλο πάνω στον οποίο θα συνεχισθεί ο αυτοσχεδιασμός, με τη συμμετοχή πλέον και των τυμπάνων . Η συλλαβή –τα συμβολίζει το θεό Σίβα , που παρέχει ευτυχία και η συλλαβή -λα τη γυναίκα του Παρβάτη, που έχει αστείρευτη ενέργεια. Η Τάλα είναι η ένωση των δύο, του Πρωταρχικού Λόγου και της φυσικής Ενέργειας.
Στην Ράγκα-κάλπα-ντρούμα, έργο του Κρισνανάντα Βιάσα , γραμμένο το 1843, αναφέρεται : ΄΄ Η εμφάνιση , η διάρκεια και η εξαφάνιση των τριών κόσμων έρχεται από τον ρυθμό ( τάλα)… όλα τα ζώα κινούνται λόγω ρυθμού. Όλες οι εργασίες στον κόσμο εξαρτώνται από το ρυθμό. Είναι λόγω του ρυθμού που ο ήλιος και η σελήνη κινούνται. ΄΄
Υπάρχουν διάφορα είδη Τάλα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Τα πιο συνηθισμένα στην ινδική μουσική είναι το Τίν-ταλ ( κύκλος με 16 αξίες) , το Έκταλ ( 12 ) , το Τζάπταλ(10) , το Ρούπακταλ ( 7) και άλλα. Οι κύκλοι μπορούν να παίζονται σε αργό ρυθμό , μεσαίο ή γρήγορο και κάθε ράγκα μπορεί να αναπτυχθεί μέσα σε οποιοδήποτε ρυθμικό κύκλο επιλεγεί.
ΙV. Επίλογος
Στην Ινδία οι μουσικοί μελετάνε τα διάφορα ράγκα και τάλα , και όσες περισσότερες παραλλαγές πάνω σε κάθε ένα από αυτά. Κύριο μέλημα είναι να διατηρήσουν τους κανόνες , τα μέτρα και το ύφος, και τελικά να νιώσουν τελείως ανέμελοι και ελεύθεροι μέσα σε αυτά για να γίνουν δίαυλοι έμπνευσης και να αφήσουν τη μουσική να μιλήσει. Μια ράγκα ποτέ δεν θα παιχτεί το ίδιο , όπως ένα τοπίο ποτέ δεν θα ζωγραφιστεί πανομοιότυπα ακόμα και από τον ίδιο ζωγράφο, αλλά η ταυτότητα του θα είναι η ίδια.
Δύο μουσικοί μπορούν να βρεθούν για πρώτη φορά μαζί και να παίζουν για ώρες αυτοσχεδιάζοντας με νόημα και επικοινωνία , αναπτύσσοντας μια ράγκα και μια τάλα που και οι δύο γνωρίζουν.
Η Ινδική κλασσική μουσική , ή αυτό που ονομάζεται Χιντουστάνι Σανγκίτ, είναι στην ουσία ένα σύστημα έμμετρου αυτοσχεδιασμού, ένα πεδίο έρευνας που για να εισχωρήσει ο άνθρωπος πρέπει να κρατά τις αισθήσεις οξυμένες, το νου συγκεντρωμένο και την καρδιά καθαρή, μόνο τότε δύναται κανείς να εμβαθύνει. Η μέθοδος διδασκαλίας που χρησιμοποιείται, αφαιρώντας κάθε υποκειμενισμό, κρατά τα αντικειμενικά στοιχεία της μουσικής και πάνω σε αυτά χτίζει μια ασφαλή βάση για να αναπτυχθεί η μουσική έκφραση. Εμβαθύνοντας σε αυτό το σύστημα βρίσκεται κανείς μπροστά στην απειροσύνη της μουσικής και με δέος συνειδητοποιεί πως ο άνθρωπος με τόσα από τη φύση του – υπό , μπορεί να αγγίξει κάτι τόσο – υπέρ , όσο η αρμονία που τείνει να διέπει το Σύμπαν.
ΓιάννηςΖάννης, Πήλιο1.2011
Βιβλιογραφία:
– THE RAGA-S OF NORTHERN INDIAN MUSIC,
Alain Danielou , Munshiram Manoharlal Publishers Pvt Ltd.
– SANGITARATNAKA OF SARNGADEVA
translation : R.K.Shringy & Prem Lata Sharma,
– ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ,
– HOW EQUAL TEMPERAMENT RUINED HARMONY,
Ross W. Duffin , W. W . Norton & Company.
– ALI AKBAR KHAN ….
– RAGA GUIDE…..